عبدالرشید دوستُم (زاده ۶ حمل/فروردین ۱۳۳۳ خورشیدی در ولسوالی خواجه دوکوه، شبرغان، مربوط به ولایت جوزجان) جنگ‌سالار، سیاست‌مدار و معاون اول پیشین رئیس‌جمهور افغانستان است. وی رهبر و مؤسس حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان (که در سال ۱۳۷۱ شمسی این حزب را بنا نهاد ) و رئیس ارکان سرقوماندانی اعلی قوای مسلح این کشور است. وی قبلاً به عنوان جنگ‌سالار در جنگ‌های داخلی افغانستان، جنگ‌های کابل و جنگ شوروی در افغانستان جنگیده و همراه با احمد ضیاء مسعود تاجیک و محمد محقق هزاره، ریاست جبهه ملی افغانستان را برعهده داشت. وی در گذشته به عنوان رئیس ستاد مشترک اردوی ملی افغانستان خدمت کرده‌است، نقشی که بیشتر به عنوان یک نقش تشریفاتی مشاهده می‌شود.

زندگینامه

دوستم که از قوم ازبک افغانستان است در سال ۱۳۳۳ هجری خورشیدی، در ولسوالی خواجه دوکوه ولایت جوزجان در خانواده‌ای دهقان پیشه به دنیا آمد. پدرش حاجی عبدالرحیم و مادرش انبار شاه نام داشت. نام پدر کلان او ایلساری بود. عبدالرشید دوستم تا صنف هفت مکتب را خوانده‌است و از آن بعد ترک تحصیل کرده‌است. دوستم در کودکی پس ازمکتب با پدرش در زمین کشاورزی کار می‌کرد. او در سال ۱۳۵۸ به عنوان اجیر در تفحصات نفت و گاز شبرغان استخدام شد. مدت سه سال نیز در بخش برمه‌کاری در برج برمه کار کرد.

در ۲۲ مه ۲۰۲۰ (۳ خرداد ۱۳۹۹) بر پایه توافق حکومتی، میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله؛ ژنرال دوستم به عنوان سومین مارشال تاریخ افغانستان به این درجه نظامی دست یافت.

دوستم در زمان جنگ شوروی در افغانستان به عنوان ژنرال در ارتش کمونیستی افغانستان خدمت می‌کرد، بعداً به عنوان یک جنگ‌سالار مستقل و رئیس کمیته ازبیک‌های افغانستان فعال بود، در دهه ۱۹۸۰ ضد مجاهدین افغانستان و بعدها در سال‌های ۱۹۹۰ ضد طالبان می‌جنگید.

افراد او نقش مهمی را در سال ۱۹۹۲ پس از سقوط شهر کابل ایفا کردند. در آوریل ۱۹۹۲ نیروهای مخالف دولت کمونیستی محمد نجیب‌الله به کابل نزدیک شدند. دوستم در آن زمان به احمدشاه مسعود و سید جعفر نادری (مشاور امنیتی کنونی خود) پیوست و آن‌ها کابل را تسخیر کردند. او با حدود ۴ تا ۵ هزار سرباز، همراه با احمدشاه مسعود تاجیک علیه گلبدین حکمتیار پشتون می‌جنگیدند و کنترل قلعه بالاحصار، تپه مرنجان و میدان هوایی کابل را در دست گرفتند.

اگرچه او در سال ۱۹۹۴ به گلبدین حکمتیار پشتون پیوسته و ضد حکومت تاجیکی برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود دست به کار شد.

پس از سقوط حکومت طالبان پشتون به ترکیه رفته و بعدها به افغانستان بازگشت

ورود به سیاست

در زمان کار در برج برمه توسط کنجه کارگر به حزب دمکراتیک خلق افغانستان شاخه پرچم جذب شد. وی پس از آن به عنوان سرباز امنیت دولتی ارتقاء پیدا کرد و پس ازمدت کوتاهی قوماندان تولی و متعاقباً قوماندان کندک امنیت دولتی شد. در سال ۱۳۶۵ او فعالیت‌های استخباراتی چشمگیری از خود نشان داد و به کمک سید اکرام پیگیر منشی ولایتی وقت و دستور روس‌ها گروه ۵۳ پیاده را ساخت. او خود قوماندان گروه شد و رتبه برید جنرالی برایش اعطا گردید. در سال‌های تهاجم شوروی به افغانستان، از رهبر یک اتحادیه کارگری در معدن گاز در شمال افغانستان، به یک رهبر گروه شبه‌نظامی ازبک تبار تبدیل شد که در حمایت از دولت کمونیستی تحت حمایت شوروی سابق می‌جنگید. تا اواسط ۱۹۸۰، او یک فرمانده نظامی بود که نیروی شبه‌نظامی بیست هزار نفری را رهبری می‌کرد و کنترل ولایات شمالی افغانستان را بدست گرفت. عبدالرشید دوستم که در زمان ببرک کارمل رئیس‌جمهور پیشین افغانستان، فرمانده یک واحد از شبه نظامیان ازبک تبار در شمال این کشور بود، در دوران حکومت کمونیستی محمد نجیب‌الله به فرمانده برجسته محلی تبدیل شد و در سقوط آن حکومت در اوایل دهه نود میلادی نیز نقش کلیدی داشت. او بعدتر خود را به دولت دکتر نجیب الله نزدیک کرد و در همکاری با دولت، علیه گروه‌های مجاهدین که در پی بیرون راندن شوروی از افغانستان بودند، جنگید.

در سال‌های پایانی حکومت دکتر نجیب الله در اوایل ۱۹۹۲، دوستم تغییر جهت داد و به همکاری با مجاهدین پرداخت.

همکاری با دولت مجاهدین

او در زمان دولت مجاهدین در نیمه نخست دهه ۱۹۹۰ (میلادی)، برای مدت کوتاهی با این دولت که رهبری آن را برهان‌الدین ربانی تاجیک به عهده داشت، متحد شد. ولی پس ازمدتی با گلبدین حکمتیار پشتون، رهبر حزب اسلامی افغانستان همکاری کرد. دوستم پس از حمله طالبان پشتون به پایگاه اصلی خود در مناطق قوم ازبک در شمال افغانستان بازگشت و منطقه‌ای را که حدود شش ولایت را با جمعیت حدود پنج میلیون نفر در خود جا داده بود تحت کنترل گرفت

عبدالرشید دوستم در اوج قدرت خود در ۱۹۹۷ در شمال افغانستان، یک دولت جداگانه ساخته بود و همه امور این مناطق را کنترل می‌کرد. او حتی برای خود واحد پول جداگانه چاپ کرده بود. در این سال‌ها بود که هوادارانش، او را «دوستم پادشاه» خطاب می‌کردند.

دوران طالبان

به قدرت رسیدن دوستم در سال‌های ۱۹۹۸ زمانی که طالبان از قدرت بیشتری برای تصرف شهرهای بیشتر افغانستان برخوردار شدند پایان یافت. او با تصرف شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ از سوی طالبان، مجبور شد به ترکیه برود. دوستم بعدتر دوباره به افغانستان بازگشت و با هدف مبارزه مشترک با طالبان، با احمد شاه مسعود، فرمانده ضد طالبان دیدار کرد. او به یکی از فرماندهان مطرح ائتلاف شمال تبدیل شد و توانست شهر مزار شریف را دوباره از کنترل طالبان بیرون کند. پس از کشته شدن احمدشاه مسعود در حمله بمبگذاران انتحاری در سپتامبر سال ۲۰۰۱، محمدقسیم فهیم، از همرزمان احمد شاه مسعود فرماندهی جبهه ضد طالبان را به عهده گرفت و دوستم با این جانشینی مخالفتی نشان نداد. او در فروپاشی طالبان در سال ۲۰۰۱ با نیروهای آمریکایی همکاری کرد. نیروهای تحت فرمان دوستم، همراه با سایر شبه نظامیان مربوط به گروه‌های جهادی، نقش مهمی را در پیروزی حملات آمریکا با هدف سرنگونی طالبان در افغانستان بازی کردند..

دولت کرزی

پس از فروپاشی طالبان در افغانستان و پایه‌گذاری دولت تازه با حمایت آمریکا در این کشور دوستم رئیس شورای عالی نظامی و نماینده حامد کرزی در شمال افغانستان شد و بعدتر به سمت معاون وزارت دفاع افغانستان ارتقا یافت. او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۳ شرکت کرده و به رقابت با حامد کرزی پرداخت. وی در چند ولایت شمالی ازبک‌نشین افغانستان پیروز شد و ۱۰ درصد آرا را بدست آورد. با این حال، در دولت تازه حامد کرزی پس از انتخابات، دوستم به عنوان رئیس ستاد مشترک قوای مسلح افغانستان (رئیس ارکان سر قوماندانی اعلی) معرفی شد؛ ولی این پست پس از آن از سوی دادستانی کل افغانستان به حالت تعلیق درآمد که اکبر بای، رئیس شورای ترک تباران افغانستان ادعا کرد از سوی افراد دوستم ربوده شده و مورد لت و کوب قرار گرفته‌است. این ادعا اگرچه از سوی دوستم به شدت تکذیب شد، اما روابط او را با دولت حامد کرزی تیره و تار کرد و منجر شد که خانه او در کابل، برای چندین ساعت به محاصره پلیس درآید.

پس از آن دوستم به ترکیه رفت و مدت طولانی را در آنجا به‌سر برد. تا آنکه در انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان (۱۳۸۸)، از نامزدی حامد کرزی اعلام حمایت کرد و پست قبلی او به عنوان رئیس ستاد مشترک قوای مسلح افغانستان، دوباره از سوی رئیس‌جمهور کرزی احیا شد.

دولت اشرف غنی

در انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان (۱۳۹۳)، به همراه سرور دانش معاونین محمداشرف غنی را تشکیل می‌دادند و توانست رأی اکثریت مردم ازبک و ترکمن را به نفع اشرف غنی کسب کند. پس از تشکیل دولت وحدت ملی و انتخاب عبدالله عبدالله به عنوان رئیس اجرائیه کشور، نقش دوستم در دولت بسیار کمرنگ شد و باعث شد انتقادهای فراوانی علیه رئیس‌جمهور و رئیس اجرائیه بیان کند.

حمله به کاروان دوستم

دوستم که برای مقابله با طالبان به سمت ولایات شمالی رهسپار شده بود، در یک کمینی که طالبان در ولسوالی غورماچ ولایت فاریاب زخمی شد و شماری از نزدیک‌ترین یارانش را از دست داد. او این حمله را توطئه محمد حنیف اتمر و معصوم استانکزی اعلام کرد و حمله بر خودش را تبانی مشاور امنیت ملی با تروریستان عنوان کرد.

سفر به ترکیه

دوستم در ۲۹ ثور/اردیبهشت ۱۳۹۶ افغانستان را به دلیل آنچه بیماری گفته می‌شود تَرک کرد و برای درمان به ترکیه رفت. وی پس از ۱۴ ماه در ۳۱ تیر/سرطان ۱۳۹۷ پس از اعتراض شدید مردم افغانستان علیه دستگیری و بازداشت نظام‌الدین قیصاری از فرماندهان نظامی، حزب جنبش ملی افغانستان و از نزدیکان دوستم به کشور بازگشت.

ائتلاف نجات برای افغانستان

هنگام اقامت دوستم در ۹ سرطان/تیر ۱۳۹۶ ترکیه وی به همراه عطا محمد نور، محمد محقق و صلاح‌الدین ربانی ربانی ائتلافی به نام ائتلاف نجات برای افغانستان را علیه حکومت وحدت ملی تشکیل دادند. بعدها این ائتلاف با حضور چهره‌های سیاسی دیگری همچون عبدالظاهر قدیر، همایون همایون و برخی از چهره‌های نزدیک به حامد کرزی از جمله رحمت‌الله نبیل گسترش یافت.

جایگاه مارشالی

در ۲۲ مه ۲۰۲۰ (۳ خرداد ۱۳۹۹) بر پایه توافق حکومتی، میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله؛ ژنرال دوستم به عنوان سومین مارشال تاریخ افغانستان به این درجه نظامی دست یافت.